Çocuklarda Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB)

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), bireyin sosyal etkileşim, iletişim ve davranış kalıplarını etkileyen, yaşam boyu süren bir nörogelişimsel farklılıktır. Halk arasında genellikle “otizm” olarak bilinen bu durum, her bireyde farklı belirti ve yoğunlukta görüldüğü için artık “spektrum” kelimesiyle tanımlanmaktadır. Bu makale, ailelerin otizmi daha iyi anlamaları, belirtileri tanımaları, erken teşhisin neden bu kadar kritik olduğunu kavramaları ve güncel tedavi yaklaşımları hakkında detaylı bilgi edinmeleri için hazırlanmıştır.

Otizm Nedir ve Neden “Spektrum” Terimi Kullanılır?

Otizm, beynin bilgi işleme ve duyusal verileri algılama biçimindeki farklılıklardan kaynaklanır. Bu farklılık, bireyin sosyal ipuçlarını anlamasını, duygusal bağlantılar kurmasını ve çevresiyle olan iletişimini etkiler. “Spektrum” terimi, otizmin çok geniş bir yelpazede kendini göstermesi nedeniyle kullanılır. Bir spektrumun bir ucunda hiç konuşmayan, tekrarlayıcı davranışları yoğun olan ve günlük rutinlerindeki en küçük değişikliğe bile aşırı tepki veren bireyler bulunurken, diğer ucunda oldukça iyi konuşan, sınırlı sayıda sosyal zorluk yaşayan ve belirli bir konuya aşırı derecede ilgi duyan bireyler (eskiden Asperger Sendromu olarak bilinen durum) yer alabilir. Bu çeşitlilik, her otizmli bireyin kendine özgü ihtiyaçları ve güçlü yönleri olduğunu vurgular.

Belirtiler: Hangi Yaşlarda Ne Tür İşaretler Aranmalı?

Otizm belirtileri genellikle 1-3 yaş arasında belirginleşmeye başlar, ancak bazı durumlarda daha erken veya geç fark edilebilir. Ailelerin dikkat etmesi gereken kritik belirtileri yaş gruplarına göre inceleyelim:

1. Erken Çocukluk (0-3 Yaş):

• 12. Aya Kadar:
  • İsmi söylendiğinde tepki vermeme veya dönüp bakmama.
  • Kısıtlı göz teması kurma veya hiç göz teması kurmama.
  • Ebeveynlerinin kucaklamasından hoşlanmama veya bu duruma tepki vermeme.
  • Gülücük, karşılıklı sesler çıkarma gibi sosyal etkileşim belirtilerinin olmaması.
• 16. Aya Kadar:
  • İşaret etme (istedikleri bir şeyi gösterme) gibi sözel olmayan iletişim becerilerini kullanmama.
  • Basit kelimeleri (anne, baba gibi) söyleyememe veya konuşmanın başlamaması.
• 24. Aya Kadar:
  • İki kelimelik cümleler kuramama (örneğin, “top ver”).
  • “Mış gibi” oyunları (örneğin, oyuncak bebeği besleme, araba sürme) oynamada zorluk.
  • Çevrelerindeki diğer çocuklara ilgi göstermeme.

2. Okul Öncesi ve Okul Çağı (3-6 Yaş ve Sonrası):

• Sosyal İletişim Zorlukları:
  • Akran ilişkileri kurmada ve sürdürmede güçlük yaşama.
  • Başkalarının duygularını anlamakta zorlanma.
  • Sohbeti başlatma veya sürdürme konusunda isteksiz olma veya beceriksizlik.
  • Vücut dilini ve yüz ifadelerini yorumlayamama.
• Tekrarlayıcı Davranışlar ve Sınırlı İlgi Alanları:
  • El çırpma, sallanma, parmak ucunda yürüme gibi stereotipik (tekrarlayıcı) hareketler sergileme.
  • Nesneleri amaç dışı kullanma (örneğin, bir oyuncağın sadece tekerleğiyle oynama).
  • Belli bir konuya veya nesneye aşırı ilgi duyma ve bu konudan başka bir şey konuşmak istememe.
  • Günlük rutinlerdeki en ufak bir değişikliğe bile aşırı tepki gösterme.
• Duyusal Hassasiyetler:
  • Belirli seslerden, dokulardan veya ışıklardan aşırı derecede rahatsız olma (hipersensitivite) veya tam tersi, ağrıya veya soğuğa tepki vermeme (hiposensitivite).
  • Bazı yiyeceklerin dokularına karşı aşırı seçici davranma.

Otizmin Nedenleri: Genetik ve Çevresel Etkileşim

Otizmin tek bir nedeni yoktur ve güncel bilim, otizmin bir “hastalık” değil, genetik ve çevresel faktörlerin karmaşık bir etkileşimi sonucu oluşan bir nörogelişimsel farklılık olduğunu göstermektedir.

• Genetik Faktörler: Ailede otizm öyküsü olan bireylerde otizm görülme olasılığı daha yüksektir. Bilim insanları, otizme yol açan yüzlerce genin kombinasyonlarını araştırmaktadır.
• Çevresel Faktörler: Bazı çevresel etkenlerin (örneğin, hamilelik sırasında annenin maruz kaldığı bazı risk faktörleri) genetik yatkınlığı tetikleyebileceği düşünülmektedir. Ancak aşılar ile otizm arasında bilimsel olarak kanıtlanmış hiçbir ilişki yoktur. Bu iddia, dünya genelindeki yüzlerce bilimsel çalışma tarafından defalarca çürütülmüştür.

Erken Tanı ve Kapsamlı Tedavinin Önemi

Erken tanı, otizmli bireylerin potansiyellerini en üst düzeyde kullanabilmeleri için hayati bir adımdır. Beynin en hızlı geliştiği ve en esnek olduğu erken çocukluk döneminde başlanan yoğun müdahaleler, sosyal, iletişimsel ve bilişsel becerilerin gelişimini önemli ölçüde destekler.

Teşhis Süreci: Otizm teşhisi, standardize edilmiş testler ve detaylı gözlemlerle birlikte uzman bir ekip (çocuk ve ergen psikiyatristi, gelişimsel pediatrist, klinik psikolog) tarafından konur. Bu süreçte, aileden ve öğretmenden alınan bilgiler büyük önem taşır.

Tedavi Yaklaşımları: Otizmin “tedavisi” bir ilaçla mümkün değildir, ancak bireyin yaşam kalitesini artırmaya yönelik çok yönlü ve bireyselleştirilmiş bir yaklaşım uygulanır.

• Uygulamalı Davranış Analizi (UDA/ABA): En etkili ve bilimsel dayanağı olan yöntemlerden biridir. Bu terapi, sosyal ve iletişim becerilerini sistematik ve tekrarlayıcı bir şekilde öğretmeyi hedefler.
• Konuşma ve Dil Terapisi: Sözel ve sözel olmayan iletişim becerilerini geliştirmeye odaklanır. Çocuğun konuşma becerisi yoksa, alternatif iletişim yöntemleri (örneğin, resimli iletişim sistemleri) öğretilir.
• Ergoterapi (İş ve Uğraşı Terapisi): Özellikle duyu bütünleme sorunları yaşayan bireyler için önemlidir. Duyusal hassasiyetleri yönetmeye ve motor becerileri geliştirmeye yardımcı olur.
• Aile Eğitimi ve Danışmanlığı: Ailelere, çocuklarının davranışlarını yönetme, iletişim kurma ve evde uygun bir ortam yaratma konusunda bilgi ve stratejiler sunar.

Otizm, bireyin ve ailenin yaşamında benzersiz zorluklar sunsa da, erken ve doğru müdahalelerle otizmli bireylerin anlamlı ve bağımsız bir yaşam sürmesi mümkündür.